Mavi ışık nedir ve gözlerimi bundan nasıl koruyabilirim?

Evet, etkileyebilir. Ancak nasıl olduğunu anlamak için önce size biraz temel bilgi vermem gerekiyor.

Çok karmaşık olmasına karşın görme sürecini basitçe düşünelim: Işık göze girer ve gözün retinasının fotoreseptör seviyesini aydınlatır. Giren ışığın geometrisine, yoğunluğuna ve spektral kompozisyonuna bağlı olarak farklı fotoreseptörler özgün sinyaller oluşturur. Bu sinyaller daha sonra görme yolu üzerinden beyne yönlendirilir. Burada görsel korteks tarafından işlenerek çevremizdeki nesnelerin algılanmasında yardımcı olur.

Öncelikle görme için ışık gereklidir. Ancak renklerin etkisi, görme işleminin çok ötesine geçer. Renkler aynı zamanda, biyoritmimizi, fizyolojik ve psikolojik rahatlığımızı etkileyebilecek ve değiştirebilecek biyolojik ya da fizyolojik sistemlerimizle bağlantılıdır. Dolayısıyla renkler, çevre algımızı değiştirebilir, ilişkileri ve duyguları harekete geçirebilir ve fiziksel ritimleri ve ruh halini etkileyebilir.

Fotoreseptif retinal ganglion hücrelerinin mavi ışığa yetersiz maruz kalmasının sarı nokta hastalığı gibi yaşla bağlantılı yaygın göz sağlığı risklerini artırabildiğini ancak uyku bozuklukları, depresyon ve bozuk bilişsel işlevi de tetikleyebildiğini gösteren etkili bir bilimsel araştırma var. Bu bulgular nedeniyle mavi ışığın, uyku düzenlerini etkileyebilen sirkadyen ritimler dahil olmak üzere sağlık ve refahın birçok unsuru üzerinde önemli bir role sahip olduğu ortaya çıkmıştır.

Yüksek enerjili görülebilir (High-Energy Visible) ışığın ve spektrumun mor tarafının, fototoksik mekanizmalarla retinaya zarar verebileceğiyle ilgili bilimsel kanıt vardır. Foto-oksidatif stresin uzun vadeli etkileri retinal hücreyapılarına da zarar verebilir.
Bu durum örneğin güneşten gelen gibi doğal mavi ışığa maruz kalmanın yüksek ışık yoğunlukları ve spektral mavi ışık bileşenleri için doğrudur.

Aynı zamanda tipik dijital ekranların ve LED teknolojisinin kullanıldığı mimari aydınlatmanın, insan retinasına zararlı olarak kabul edilemeyeceği sonucunu ortaya koyan çok sayıda yayım da bulunmaktadır. Bu kaynaklardan gelen tipik yoğunluklar fotobiyolojik risklerin geçerli eşiklerinin çok altındadır.
Dolayısıyla mevcut bilimsel bilgiler, dijital cihazlar ve LED-türü aydınlatmalardan dolayı retina açısından belirli bir tıbbi riski ya da akut tehlikeyi onaylamamaktadır.

Bunlarla birlikte gözün UV radyasyonu ve yüksek enerjili görülebilir ışık (ör. mavi ışık) dahil olmak üzere parlak güneş ışınına maruz kalmaktan korunması gerektiği yaygın biçimde bilinmektedir. Aynı zamanda lazer ışıkları (lazer ışınının renginden bağımsız olarak) gibi yüksek güçlü kaynaklara bakmaktan kaçınmak da önemlidir.

Bu şu anda üzerinde araştırmaların devam ettiği bir konudur. Yapılan çalışmalarda, geç saatlerde maruz kalınan fazla dijital mavi ışığın olası olumsuz etkileri hakkında henüz bir sonuca varılamamıştır. Ancak Gece Yapay Işık (Artificial Light At Night - ALAN) özellikli ergenlerde doğal uyanma-uyuma döngüsünün bozulmasına neden olabilir.

Mavi ışık spektrumu, hem yararlı hem de zararlı oküler etkilere sahip olduğundan yalnızca iyi ya da kötü diye etiketlenemez.
ZEISS buna, “mavi ışığın iki yönü” adı vermektedir. Göz hasarı riskini azaltmamız gerekiyorsa, farklı bir soruna neden olmamak için bunu çok dikkatli yapmamız gerekiyor.

Örneğin eskiden bazı gözlük camlarında mavi ışığın çoğunu azaltan ya da tamamen ortadan kaldıran ışık filtleleri yer alıyordu. Bu yaklaşım çok dikkatlice ele alınmazsa birçok sorun ortaya çıkabilir. Bunlardan ilki maviyi engelleyen gözlük camlarının etrafımızın yoğun biçimde sarı ya da turuncu görünmesine neden olabilmesidir. Genel olarak bu tür gözlük camları pek iyi tolere edilemez. İkinci sorun kontrast ve renk görme üzerindeki olumsuz etkidir. Gözlük camlarıyla tüm mavi ışığın yok edilmesiyle ilgili üçüncü sorun, sirkadyen ritimlerimizin düzenlenmesi üzerinde yaratabileceği olumsuz etkilerdir.

Dolayısıyla konu mavi ışık olduğunda dengeleyici bir eylemle karşı karşıya kalırız. Bir tarafta retinayı, daha çok güneşten kaynaklanan gereksiz yüksek düzeylerde mavi ışıktan korumak isteriz. Aynı zamanda görme rahatsızlığından kaçınmak ve dijital göz yorgunluğu (Digital Eye Strain - DES) adı verilen durumun yönetilmesine yardımcı olmak için dijital cihazlardan kaynaklanan dijital mavi ışığın miktarını orta düzeyde azaltmak da isteriz. Diğer yandan doğal uyanıklık etkinliği ve dinlendirici uykunun yer aldığı doğal diurnal döngüyü etkileyebileceğinden yararlı mavi ışığı engellemek istemeyiz.

Mavi ışık korumalı gözlükler takarak. Ancak gözü ve özellikle göz içi yapıları mavi ışıktan korumak, çok kolay bir süreç değildir. Güçlü renk filtreleri ve engelleyicilerle gözün korunması etkilidir ancak görmemizi, algımızı ve rahatlığımızı etkileyen ciddi kısıtlamalara neden olur.

Daha karmaşık ve çok teknik bir zorluk da istenen spektral bandı, takan kişi için kabul edilebilir sınırlamalarla azaltan akılı mavi ışık filtrelemesi yaratmaktır. Tüm gün kullanılan oftalmik gözlük camlarındaki akıllı mavi ışık filtreleri, malzeme ve kaplama bilimi ile uygulanabilir. Biraz daha teknik açıklamak gerekirse gözlük camı malzemesine uygulanacak belirli sübstrat katkı maddeleri, spektraya özgü ışık engellemesini ya da filtrelemesini emilim süreciyle azaltabilir. İstenen dalga boyları sübstrattaki moleküller tarafından emilir ve yapısal foton enerjisi, sübstrat içinde optik olmayan enerjiye aktarılır.

Mavi ışık filtrelemesi için bir diğer seçenek, gözlük camı yüzeyinde işlevsel kaplamalar bulunan mavi ışık korumalı gözlükler takmaktır. Bu tür yansıma kaplamaları, istenen spektrayı geri yansıtarak yansıyan ışığın gözlük camından girmesini engeller.
Her iki yaklaşımda da geri yansıtılan ışık ve sübstrat tarafından emilen ışık, göze ve retinaya ulaşmaz.

İki ana gereksinimi karşılar:

1. Doğal güneş ışığından gelen yüksek yoğunluklu mavi ışığa maruz kalmanın uzun vadeli dejeneratif etkilerinin önlenmesi ve buna karşı koruma sağlanması. Mavi ışığın yapısal enerjisi, retina hücrelerinde foto-oksidatif gerilimi tetikleyebilir ve artırabilir. Bu fototoksik süreçlerin, birikimsel olduğu varsayılmaktadır ve bu süreçler sık sık belirtilen Yaşla Bağlantılı Sarı Nokta Hastalığı (Age-related Macular Degeneration - AMD) gibi göz hasarlarına neden olabilir.
   
   
2. Diğer gereksinim görme konforuyla ilgilidir. Mavi ışık, dijital göz yorgunluğuna katkıda bulunduğu düşünülen göz içi saçılıma ve renk sapmalarına neden olabilir. Aşırı mavi ışık psikolojik parlamanın nedenlerinden biri olarak da belirlenmiştir.